Mánáidgaskaolmmoš (Mánáidkoordináhtor)

Mánáidgaskaolmmoš galgá omd.:

• Sihkkarastit dárbbašlaš čuovvoleami ja veahki
• Dagahit ahte veahkkeinstánssat ovttasbargat joksat mihtomeriid
• Sihkkarastit buori diehtojuohkima veahkkeinstánssa ja du ja mánát gaskal.
• Sihkkarastit ahte veahkkeproseassa ovdána
• Sihkkarastit ahte mánát, nuorat ja ovddasteaddjit oassálastet ja gullojit

Mánáidgaskaolmmoš sáhttá maiddái leat jođiheaddji máná ovddasvástádusjoavkkus. Sáhtát sávvat gean háliidat lážideaddjin. Go omd. ráhkada individuella pláná, galgá deattuhit maid buohcci ja geavaheaddji háliida. Danne eai soaitte buot áššit automahtalaččat biddjot mánáidgaskaolbmui. Suohkan geahččala nammadit gaskaolbmo, gean leat háliidan dasa.

• Go dárbbašat  dieđuid ja ráđiid jus vuorjašuvat mánáid ja nuoraid diliin. Sáhttet leat dilálašvuođat skuvllas ja mánáidgárddis dahje muđui mána/nuora eallimis. Gaskaolmmoš veahkehit mot viidásit bargat dahje geainna váldit oktavuođa čoavdit ášši. Mánáidgaskaolmmoš ii leat fágalaš oasseváldi (nu go omd. dearvvašvuođabuohccedivššár dahje suohkanpsykologa dahká) máná áššis, muhto galgá láhčit dili nu ahte suohkan veahkeha go lea dárbu.
• Go dárbbašat ráđiid vuoigatvuođaid ja lágaid ektui. Sáhtát váldit oktavuođa gaskaolbmuin, jus dus leat gažaldagat makkár rievttit mánás leat iešguđet diliin. Gaskaolmmoš sáhttá maiddái gulahallat suohkana bálvalusaiguin, jus máná/ nuora ovddasteaddji dovdá ahte rievtti eai ollašuva dan suohkanlaš doaimmas. Diekkár áššin galgá álggos váldit guoskevaš bálvalusain.
• Gažaldagat mot atnit Stafettloggen ja eará reaidduid/ rutiinnaid. Mánáidgaskaolmmoš lea suohkana hálddašeaddji reaiddus Stafettloggen, ja suinna sáhttá váldit oktavuođa, jus leat gažaldagat reaiddu ektui.
• Eará gažaldagat mat gullet eaŋkiláššiide.

Buot buresbirgenbálvalusaid bargiin lea jaskatvuođageasku. Ovttasbargu, ovttasteapmi ja mánáidgaskaolbmo doaimmat galget čađahuvvot jaskatvuođageaskku ektui. Buresbirgenbálvalusain leat iešguđetlágán njuolggadusat jaskatvuođageasku hárrái, ja sáhttet váikkuhit ovttasbarggu.

Leat guokte váldo jaskatvuođageasku:

• Hálddašeaddji jaskatvuođageasku
• Profešuvdna jaskatvuođageasku

Hálddašeaddji jaskatvuođageasku lea obbalaš, mii guoská buohkaide geat barget almmolaš hálddašeaddjidoaimmain ja čuovvu forvaltningslovven §§ 13  flg.

Hálddahuslága njuolggadusat jaskatvuođageasku hárrái ja spiehkastusat jaskatvuođageaskkus leat fámus jus sierralágain ii leat eará mearriduvvon. NAV-loven § 7, sosialtjesteloven § 44, helse- og omsorgstjenesteloven § 12-1, spesialisttjenesteloven § 6-1, krisesenterloven §5 ja barneloven § 6-7 leat vehá čavgadit jaskatvuođageaskkut go hálddahuslágas.

Profešuvdna mearrideaddji jaskatvuođageasku, man maiddái gohčodit bargui gullevaš jaskatvuođageaskun, lea earenoamáš jaskatvuođageasku vissis bargiide nu go omd. dearvvašvuođasuorggis ja bearašsuodjaluskontuvrrain. Leat earret eará mearrádusat helsepersonelloven §§21 flg. ja familievernkontorloven §§ 5 flg. mat stivrejit jaskatvuođageasku. Dearvvašvuođabargiidláhka ja bearašsuodjaluskontuvraláhka leat garrasit gáibádusat jaskatvuođageskui go hálddašeaddji jaskatvuođageaskkus. Geahča Rundskriv til helsepersonelloven jus dárbbašat eanet dieđuid dearvvašvuođabargiid jaskatvuođageasku birra.

Dieđuid, main lea jaskatvuođageasku, sáhttá dušše juohkit earáide dilálašvuođain go lea áibbas čielggas lágas ahte jaskatvuođageasku ii leat fámus dahje jus son, geas lea jaskatvuođageaskoriekti, mieđiha.

Miehtan

Miehtan lea vuođđu, jus galgá juogadit dieđuid eaŋkiláššiin. Maiddái jus buresbirgenbálvalusas lea lágalaččat lohpi juohkit jaskatvuođageaskku dieđuid, lea jierpmálaš oažžut lobi, vai buorida ovttasbarggu gaskal buresbirgenbálvalusa ja máná, nuora ja váhnemiid.

Miehtan ferte leat gustovaš ja dieđihuvvon. Miehtan ferte eaktodáhtolaš, ja son, guhte miehtá, ferte diehtit makkár váikkuhusat sutnje leat go mieđiha.

Lea olbmo iežas duohken miehtá go vai ii, ja buresbirgenbálvalus ii sáhte mot ge bágget olbmo mieđihit.  Ferte maiddái hui čielggas masa mieđiha. Lea buresbirgenbálvalusa geatnegasvuohta sihkkarastit ahte son, gii mieđiha, diehtá ja ipmirda guđe bálvalusas/ guđiin bálvalusain vižžet dieđuid, geasa sáhttet addit dan/ daid, makkár dieđuid sáhttet viežžat ja/dahje juohkit viidásit, áigumuš dieđuid juohkimiin ja váikkuhusat go juhket dáid dieđuid.

Dábálaččat galgá olmmoš aktiivvalaččat mieđihit, omd. vuolláičállit skovi dahje merket boksái. Vai maŋit áigái lea álkit duođaštit mieđiheami, galggašii miehtan  leat čálálaččat. Helsepersonelloven §§ 22 ii bija makkár ge gáibádusaid hámi hárrái.

Olbmot vuollel 18 jagi eai sáhte ieža mieđihit, earret go sierra heivehuvvon.  Ovdamearkan sierra heiveheapmái lea dearvvašvuođabargiidláhka § 22, mii dábálaččat eaktuda ahte olbmot badjel 16 jagi ieža  sáhttet mieđihit juohkit dieđuid. Olbmuide vuollel 16 jagi leat vástideaddji njuolggadusat miehtamii dás: pasient- og brukerrettighetsloven § 4-4. Dábálaččat sáhttet váhnemat dahje máná ovddasteaddjit mieđihit mánáid, geat leat vuollel 16 jagi, ovddas. Muhtomin fertejit sihke váhnemat ja mánat mieđihit.

Miehtama sáhttá geassit ruovttoluotta vaikko goas. Jus nu dáhpáhuvvá, de ii sáhte buresbirgenbálvalus šat juohkit dieđuid. Jus buresbirgenbálvalus juo lea fievrredan dieđuid viidásit miehtama vuođul, sáhttá buresbirgenbálvalus, mii daid lea ožžon, ain atnit dieđuid.

Čiegusdollon áššit

Lea lohpi juohkit čiegus dollon áššiid, ja sáhttá daid ságaškuššat čihkosit, jus dat áimmahuššá ovttasbargogeatnegasvuođa. Ášši sáhttá čiegusin doallat go váldá eret nama, čujuhusa ja eará osiid, mai sáhttá dovdat olbmo. Dieđut, maid juohká, eai galgga mot ge leat dakkárat ahte sáhttá dovdat olbmo, gii lea suddjejuvvon jávohisvuođain. Smávit báikkiin ja bálvalusovttadagain, gos sáhttá álkit dovdat olbmo, ferte leat earenoamáš várrogas.